هوش هیجانی کودکان

هوش هیجانی کودکان یا هوش عاطفی به معنی شناخت و مدیریت عواطف و هیجانات است. در واقع این هوش بیان کننده هیجانات فرد و توانایی در درک هیجانات دیگران است. آشنایی با هوش هیجانی و روش‌های افزایش آن از همان دوران کودک دارای اهمیت زیادی است؛ چرا که مؤلفه‌های هوش هیجانی در دوران کودکی راحت‌تر پرورش پیدا می‌کنند و فرد در بزرگسالی مشکلات کمتری را در ارتباط با بیان هیجانات و درک هیجانات دیگران تجربه می‌کند و تعاملات موفق و موثرتری برقرار می‌کند. برای برآورد هوش فرزندتان می‌توانید خدمات استعدادیابی کودکان استفاده نمایید.

فهرست مطالب

برای دریافت مشاوره در زمینه نوزاد و کودک می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی کودک از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت شهری با شماره 9099070354 با برترین متخصصان کلینیک تخصصی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

هوش هیجانی کودکان چیست؟

هوش هیجانی (EQ) را می‌توان به زبان ساده، “مهارت خواندن، هدایت و همدردی با قلب‌ها” تعریف کرد. این توانایی به فرد کمک می‌کند تا:

هیجانات خود را مانند یک ناظر آگاه ببیند،
آنها را مانند یک رهبر دلسوز هدایت کند،
و احساسات دیگران را مانند یک دوست صمیمی درک نماید.

برخلاف تصور رایج، هوش هیجانی تنها به کنترل احساسات محدود نمی‌شود، بلکه یک جعبه‌ابزار ارتباطی است که از چهار مؤلفه کلیدی تشکیل شده است:

_ شناسایی هیجانات (دیدن احساسات، مثل تشخیص عصبانیت پشت خشم)

_ کاربرد هوشمندانه هیجانات (استفاده از اشتیاق برای انگیزه‌گیری یا آرامش برای تصمیم‌گیری)

_ درک عمیق هیجانات (فهم ریشه‌های غم خود یا شادی دیگران)

_ مدیریت هیجانات (تنظیم طوفان‌های درونی مانند تبدیل اضطراب به تمرکز)

چرا این مهارت زندگی‌ساز است؟ فردی با EQ بالا مانند یک باغبان است که همزمان:

بذر روابط را با همدلی می‌کارَد،
علف‌های هرز تعارضات را می‌کَنَد،
و میوه‌های موفقیت را با آرامش درونی برداشت می‌کند.

تحقیقات نشان می‌دهند این توانایی نه‌تنها کیفیت روابط، بلکه عملکرد تحصیلی و شغلی را نیز متحول می‌سازد.

برای آشنایی با انواع هوش کودک کلیک کنید.

اهمیت پرورش هوش هیجانی

هوش هیجانی کودک از همان ابتدای تولد وجود دارد. همانطور که بهره هوشی هر کودک تحت تاثیر عوامل مختلف قرار دارد و هر کودک دارای هوشبهر متفاوتی است، هوش هیجانی هم از این قاعده مستثنی نیست.

بنابراین هر کودک با هوش هیجانی منحصر به خودش متولد می‌شود. هوش هیجانی در فعالیت‌های مختلفی نظیر ارتباط با دیگران، مهارت‌های کلامی، اجتماعی، حل مشکلات و تعارضات، سلامت روان و جسم و… تاثیر می‌گذارد. هوش هیجانی بالا باعث می‌شود تا کودک هیجان و عواطف خود و دیگران را درک کند و نزد همسالانش صمیمیت بیشتری داشته باشد. صحبت‌ها و نقطه نظرات دیگران را بهتر بفهمد و بهتر ارتباط برقرار کند، همین مسئله باعث می‌شود تا کودک در بین همسالانش محبوب‌تر و دوست داشتنی‌تر باشد.

بسیاری از بزرگسالان تصور می‌کنند کودکان توانایی تحلیل هیجانات را ندارند و با پرهیز از بحث درباره موضوعات دشوار، از آن‌ها “محافظت” می‌کنند. اما واقعیت این است که:

کودکان از سنین پایین، احساسات شدید را تجربه می‌کنند.

به محض کسب توانایی کلامی، می‌توانند تشخیص و بیان احساسات را بیاموزند.

مغز کودکان با سرعت بالایی رشد می‌کند و تجربیات عاطفی، پایه‌های شخصیت آینده آن‌ها را شکل می‌دهد.

در حالی که به کودکان مهارت‌هایی مانند مسواک زدن یا خواندن را می‌آموزیم، اغلب توانایی مدیریت هیجانات را نادیده می‌گیریم—مهارتی که تأثیر مستقیمی بر روابط، موفقیت تحصیلی و رضایت از زندگی آن‌ها دارد.

ویژگی‌های کودکان دارای هوش هیجانی بالا

کودکان با هوش هیجانی بالا ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را از سایر کودکان متمایز می‌کند که از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به توانایی بیان احساسات و سرکوب نکردن آن‌ها، توانایی تشخیص هیجانات دیگران، توانایی همدلی بالا، مدیریت هیجانات و… اشاره کرد.

هوش هیجانی (EQ) مجموعه‌ای از توانایی‌های ضروری است که به افراد کمک می‌کند احساسات خود و دیگران را به طور مؤثر مدیریت کنند. این مهارت‌ها شامل پنج بخش اصلی است:

خودآگاهی: تشخیص دقیق احساسات در لحظه و تفکیک هیجانات مختلف از یکدیگر.

مدیریت هیجانات: کنترل واکنش‌های عاطفی و پاسخ‌دهی مناسب به موقعیت‌ها.

انگیزش: حفظ تمرکز و حرکت به سمت اهداف، علیرغم تردیدها و عوامل حواس‌پرتی.

همدلی: درک احساسات دیگران از طریق نشانه‌های کلامی و غیرکلامی.

مدیریت روابط: حل تعارضات، بهبود ارتباطات و ایجاد تعامل سازنده با دیگران.

کودکان هم احساسات پیچیده دارند لیزا فایراستون، روان‌شناس بالینی، پس از کار با کودکان ۷ تا ۱۴ ساله، شاهد بیان جملاتی عمیق از سوی آن‌ها بود، مانند:

“در کلاس احساس بی‌ارزشی می‌کنم و نگرانم از بقیه عقب بمانم.”

“از اینکه پدرم در تکالیف کمکم نمی‌کند عصبانی‌ام و انگیزه‌ام را از دست می‌دهم.”

“وقتی دوستانم مرا در بازی نادیده می‌گیرند، خشمگین می‌شوم، ولی داد زدن فقط وضع را بدتر می‌کند.”

این مثال‌ها نشان می‌دهد کودکان نه‌تنها قادر به درک احساسات پیچیده هستند، بلکه می‌توانند آن‌ها را به روشنی بیان کنند—اگر فضای امنی برای گفت‌وگو داشته باشند.

راه های پرورش هوش هیجانی کودکان

در اینجا به 5 روش موثر که توسط متخصصان آزمون و خطا شده اشاره کرده‌ایم.

1- آموزش مهارت حل مسئله

آموزش مهارت حل مسئله از جمله عوامل تاثیرگذار در تقویت هوش هیجانی کودک است. زیرا کودکی که مهارت حل مسئلی بهتری دارد یاد می‌گیرد که در موقعیت‌های مختلف و دشوار مانند تعارض در هنگام بازی در بین همسالان، به جای انجام اعمال پرخاشگرانه و لجبازانه، وضعیت را مدیریت کند و با صحبت کردن و گفتگو مشکل را حل کند.

2- اجازه ابراز وجود به کودک

والدین باید به جای سرکوب کردن هیجانات و عواطف کودک و همچنین بی‌اهمیت نشان دادن آن‌ها، احساسات و عواطف فرزند خود را بپذیرند و اجازه دهند که فرزند به راحتی احساساتش را بروز دهد. زیرا بروز دادن هیجانات در موقعیت‌های مختلف باعث می‌شود تا کودک هیجانات خودش را بهتر بشناسد و بر اساس بازخوردی که از دیگران می‌گیرد متوجه می‌شود که ابراز هیجان چه هیجانی در چه موقعیتی مناسب یا نامناسب است.

در نتیجه سرکوب کردن هیجانات کودک فقط باعث می‌شود کودک آزرده خاطر و به اصطلاح سرخورده شود. آموزش دادن به کودک برای ابراز وجود و شناسایی هیجانات خودش و دیگران راهی برای افزایش هوش هیجانی کودک محسوب می‌شود.

3- استفاده از کلمات احساسی و همدلی با کودک

هنگامی که با کودک خود در هنگام ناراحتی همدلی می‌کنید باعث ایجاد احساس خوب و تسکین ناراحتی در او می‌شود. کودکان به مرور زمان یاد می‌گیرند که همدلی کردن و درک هیجانات دیگران توسط خودشان باعث ایجاد احساس خوب در سایر افراد می‌شود. همدلی کردن به معنای تایید یا موافقت با خواسته یا نظر فرد نیست، بلکه نشان دهنده آن است که کودک را درک کرده‌اید و از زاویه او به این ماجرا نگاه می‌کنید. در نتیجه اگر می‌خواهید که فرزندی با هوش هیجانی بالا داشته باشید هیچگاه هیجاناتش را سرزنش نکنید، بلکه به او نشان دهید که هیجانش را درک می‌کنید.

4- آموزش از طریق بازی

بهترین شیوه برای آموزش هر ویژگی یا توانایی برای کودکان، آموزش از طریق بازی است. به عبارتی کودکان بهترین آموزش‌ها را از طریق بازی دریافت می‌کنند. بازی از طریق نمایش‌های عروسکی، بازی‌های دسته جمعی، یا بازی‌هایی که برانگیزاننده هیجانات کودک هستند می‌تواند فرصت خوبی برای آموزش شناسایی، ابراز و درک هیجانات خود و دیگران به کودک باشد. برای دریافت آموزش‌های بیشتر در ارتباط با افزایش هوش هیجانی می‌توانید از روانشناس کودکان کمک بگیرید.

5- یادگیری مشاهده‌ای

کودکان بیشتر توانایی‌ها و مهارت‌های خود را از طریق مشاهده الگوهای خود یاد می‌گیرند. بهترین شیوه برای افزایش مهارت و هوش هیجانی کودک این است که خودتان این ویژگی را داشته باشید. والدین می‌توانند هیجانات‌شان را ابراز کنند و در ارتباط با آن‌ها با فرزند خود و دیگران صحبت کنند. این عمل والدین باعث می‌شود تا کودک به مرور بتواند هیجانات دیگران را درک کند و اتباط صمیمانه‌ای با دیگران برقرار کند. در صورتی که می‌خواهید این هوش فرزندتان را افزایش دهید، مشاوره کودک دریافت کنید.

سخن آخر

هوش هیجانی مهارتی کلیدی است که کودکان را برای چالش‌های زندگی آماده می‌کند. پرورش این توانایی به آن‌ها کمک می‌کند روابط سالم‌تری بسازند، با مشکلات کنار بیایند و در زندگی فردی و اجتماعی موفق‌تر عمل کنند. هرچند هوش هیجانی تا حدی ذاتی است، اما مانند هر مهارت دیگری قابل آموزش و تقویت است. والدین و مربیان با ایجاد فضای امن برای بیان احساسات و الگوسازی رفتارهای هیجانی سالم، می‌توانند پایه‌های محکمی برای رشد عاطفی کودکان بنا کنند. سرمایه‌گذاری روی هوش هیجانی کودکان، در واقع سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای روشن‌تر و جامعه‌ای سالم‌تر است. برای ارزیابی و تقویت این هوش با شماره های درج شده تماس بگیرید.

سوالات متداول

آیا هوش هیجانی کودکان قابل پرورش و افزایش است؟

هوش هیجانی مانند هر توانمندی و مهارت کودک قابل پرورش و افزایش است. با این حال هر کودکی با یک ظرفیت زیستی به دنیا می‌آید که از طریق آموزش می‌توان این ویژگی را تا حد زیادی پرورش و افزایش داد. در مجموع باید در نظر داشت که هوش هیجانی تحت تاثیر عوامل زیستی، روانی و اجتماعی مختلف قرار دارد و هر یک از این عوامل در افزایش هوش هیجانی نقش دارند.