اختلالات جسمانی سازی | علل و درمان اختلال جسمانی کردن
اختلالات جسمانی سازی یکی از شایع‌ترین مشکلات روانی هستند که ریشه دراضطراب دارند. در این اختلال، اضطراب به‌صورت علائم جسمیِ واقعی اما بدون علت پزشکی مشخص خود را نشان می‌دهد. احتمالاً شما هم سردردهای عصبی یا ناراحتی‌های گوارشی را در مواقع اضطراب تجربه کرده‌اید؛ مبتلایان به این اختلال، همین شرایط را با شدت بسیار بیشتر و به‌صورت مزمن، همراه با اضطرابی پنهان تجربه می‌کنند. جالب آنکه هیچ آزمایش پزشکی مشکل آن‌ها را تشخیص نمی‌دهد. متأسفانه گاه در چنین مواردی، پزشک برای یافتن علت جسمانی، درخواست آزمایش‌های متعدد می‌کند، در حالی که مشکل با چند جلسه رواندرمانی قابل حل است.
اختلالات جسمانی سازی چیست؟
اختلال جسمانی سازی به صورت شکایت از درد در نقاط مختلف بدن تظاهر پیدا می کند. بیمار با این فکر که این دردها ناشی از یک مشکل جسمانی است به درمانگاه و پزشک مراجعه می کند. معمولا درد در نواحی شکم، معده و مشکلات گوارشی دیده می شود. اما این دردها ممکن است در نواحی دیگر مثل دست، سر، قفسه سینه، گوش ها و… نیز احساس شود. در اختلالات جسمانی سازی پزشک هیچ علت جسمانی نمی تواند پیدا کند. از این رو ممکن است بیمار برای آزمایش و چکاپ دائم به متخصصین مختلف مراجعه کند. در حالی که با مراجعه به متخصص روانشناسی ریشه های روانی مشکل یافت خواهد شد.
علائم به حدی است که فرد هرگز روانی بودن آن را قبول نمی کند. برای مثال بیمار به وضوح وجود حالت تهوع، استفراغ، درد در نواحی مختلف بدن و مشکلات تنفسی را احساس می کند. بنابراین پذیرش ریشه های روانی این علائم برای فرد دشوار و باور ناپذیر می شود.
این اختلال به دو صورت پربسامد و چند شکلی بروز می یابد. در حالت پر بسامد درد در نواحی شکم، گوارش و کمر به صورت مکرر کم و زیاد می شود. اما در حالت چند شکلی در نواحی کمر و شکم کمتر است اما در سایر نواحی بدن درد احساس می شود. در بیشتر افراد سایر علائم ناشی اضطراب و افسردگی نیز دیده می شود. حتی ممکن است تهدیدهایی از خودکشی (بدون اقدام) را از این افراد بشنوید.
نشانه های اختلالات جسمانی سازی
این اختلال معمولاً به دو شکل دیده می‌شود:
پربسامد: درد در نواحی خاصی مانند شکم یا کمر به صورت مکرر و fluctuating (کم و زیاد شونده) احساس می‌شود.
چندشکلی: درد در نواحی مختلف و غیرمرتبط بدن احساس می‌شود.
علاوه بر درد، اغلب علائم دیگر اضطراب و‌افسردگی نیز در فرد دیده می‌شود.
انواع اختلالات مرتبط
خودبیمار انگاری (Hypochondriasis): فرد قویاً باور دارد که به یک بیماری جدی و خطرناک (مانند سرطان) مبتلا شده و با وجود جواب منفی آزمایش‌ها، همچنان نگران سلامتی خود است.
اختلال‌تبدیلی (Conversion Disorder): مشکل در عملکردهای حسی یا حرکتی بدن ظاهر می‌شود (مثلاً فرد بینایی خود را از دست می‌دهد یا توانایی حرکت پاهایش را ندارد) در حالی که از نظر فیزیولوژیکی بدون مشکل است.
سایر نشانه‌های جسمانی مشخص: مشکلاتی مانند سردردهای عصبی شدید یا گرفتگی‌های عضلانی که زندگی فرد را مختل می‌کنند اما علت پزشکی برای آن‌ها یافت نمی‌شود.
برای آشنایی با سایر اختلالات سایکوسوماتیک کلیک کنید.
تفاوت با اختلال تبدیلی و روان‌تنی
بیماری‌های روان‌تنی (Psychosomatic): در این بیماری‌ها، استرس و اضطراب موجب تشدید یا ایجاد یک بیماری جسمی واقعی (مانند فشار خون بالا، زخم معده یا آلرژی) می‌شوند. اینجا مشکل جسمانی به وضوح در آزمایشات دیده می‌شود.
اختلال جسمانی سازی: فرد علائم جسمی را بدون وجود هیچ بیماری پزشکی زمینه‌ای تجربه می‌کند. درد واقعی است، اما علتی برای آن پیدا نمی‌شود.
اختلال تبدیلی: در این اختلال به جای درد، آشفتگی یا ناراحتی با از دست دادن عملکرد (بینایی، حرکت اندام، حافظه) خود را نشان می‌دهد. وجه مشترک همه این موارد، ریشه روانی است.
برای آشنایی با انواع اختلالات اضطرابی کلیک کنید.
علت و دلایل ایجاد اختلال
همان‌طور که گفته شد اصلی‌ترین دلیل بروز اختلالات جسمانی سازی شده اضطراب است. این بیماری‌ها درواقع به‌صورت فریاد خاموشی هستند که از نیاز فرد به دریافت کمک و حمایت اطرافیان خبر می‌دهند. در شرایطی که فرد به دلایلی مثل احساس شرم و خجالت، ناتوانی از شناخت و بیان صحیح احساسات نمی‌تواند خواسته‌های خود را به‌درستی تشخیص داده یا مطرح کند اختلالات جسمانی سازی شده خود را نشان می‌دهند. به عبارتی می‌توان گفت هنگامی‌که فرد با استفاده از کلمات یا رفتار نمی‌تواند دیگران را در جریان فشار روانی که تحمل می‌کند بگذارد مشکلات جسمانی به‌عنوان نماینده شرایط روانی وی شروع به صحبت می‌کنند.
بهترین درمان ها برای اختلالات جسمانی سازی
معمولاً بیماران مبتلا به اختلالات جسمانی سازی شده به دلیل درد و ناتوانی که در بدنشان احساس می‌کنند در نخستین قدم به پزشکان مراجعه کرده و حتی شاید تا مدت‌ها بعد نیز این موضوع که بیماری آن‌ها یک مشکل عصبی و نه جسمانی است را باور نکنند. بااین‌حال درمان‌های فیزیولوژیک برای این بیماری به نتیجه نخواهند رسید و فرد دیر یا زود برای رفع مشکلات پیش‌آمده می‌بایست به متخصصین سلامت روان مراجعه نماید. روانشناسان با توجه به شرایط فرد و نوع مشکلاتی که برای وی پیش‌آمده ممکن است از روش‌های متفاوتی برای درمان استفاده کنند اما برخی از رایج‌ترین اقدامات درمانی برای اختلالات جسمانی شده عبارتند از:
1- ایجاد بینش
خیلی موقع‌ها کسانی که دچار اختلالات جسمانی سازی می‌شوند از اینکه بیماری آن‌ها بیشتر یک اختلال روحیست تا جسمانی اطلاعی ندارند و به همین خاطر از اضطرابی که باعث بروز بیماری شده نیز بی‌خبر هستند. آن‌ها از اینکه پزشک متوجه اختلال جسمی‌شان نشده و تشخیص می‌دهد که به لحاظ فیزیولوژیک مشکلی ندارند تعجب می‌کنند و معمولاً به چندین متخصص مراجعه می‌کنند. به همین خاطر یکی از اولین اقداماتی که در درمان روان‌شناختی موردتوجه قرار می‌گیرد این است که درمانگر تلاش می‌کند تا این بینش را در فرد ایجاد کند که او به دلیل اضطراب دچار چنین مشکلاتی شده است.
بهترین راه برای ایجاد بینش این است که متخصص اشاره مستقیمی به اضطراب یا بیماری‌های روحی نداشته باشد، زیرا این کار معمولاً باعث ایجاد مقاومت در بیماران می‌شود. درمانگر تلاش می‌کند تا با بررسی اتفاقات اخیر و احساس فرد نسبت به آن‌ها او را به این نتیجه برساند که از موضوعی در زندگی خود ناراحت است. هنگامی‌که بیمار، خود به این نتیجه می‌رسد که اتفاقات زندگی او باعث ایجاد ناراحتی در وی شده پذیرش آن برایش راحت‌تر است و همین‌طور تلاش بیشتری برای برطرف کردن آن انجام خواهد داد.
برای آشنایی با سایر راه های مهار فشار روانی کلیک کنید.
2- کمک به فرد برای شناخت علل اختلال جسمانی سازی
هنگامی‌که بیمار متوجه حوادثی که باعث نارضایتی وی هستند، می‌شود با کمک درمانگر تلاش می‌کند تا عناصر مختلف این موضوع که باعث ناراحتی و اضطراب وی شده و باورهای مرتبط با آن را شناسایی کند. برای مثال اگر بیمار به این نتیجه رسید که ترس از شکست در یک امتحان باعث ایجاد بیماری شده، درمانگر به وی کمک می‌کند تا متوجه دلایل اضطراب خود به خاطر شکست در امتحان بشود. برای مثال ممکن است بیمار به این نتیجه برسد که شکست در امتحان احساس بی‌کفایتی را در وی ایجاد می‌کرده یا اینکه باعث می‌شده دیگران نگاه منفی به وی داشته باشند. سپس در طی جلسات درمانگر به وی کمک می‌کند تا افکار منفی خود را با باورهای مناسب‌تری جایگزین نماید.
3- شناسایی و کنترل اضطراب
یکی از دیگر روش‌ها این است که به فرد آموزش داده شود تا احساسات منفی نظیر اضطراب را در خود شناسایی و مدیریت کند. برای مثال استفاده از تکنیک‌های مراقبه یا ریلکسیشن به‌صورت منظم می‌تواند تأثیر بسیاری در کاهش اضطراب داشته باشد. برای انجام تمرینات ریلکسیشن کلیک کنید.
4- یادگیری حل مسئله
افرادی که اضطراب خود را به‌صورت اختلالات جسمانی نشان می‌دهند معمولاً مهارت ضعیفی در حل منطقی مشکلاتی که برایشان ایجاد می‌شود، دارند. به عبارتی این افراد دقیقاً به این خاطر که نمی‌توانند مشکلات خود را به روش منطقی حل کنند، دچار بیماری می‌شوند تا از این طریق بتوانند امتیازاتی نظیر کمک دیگران یا سلب مسئولیت را برای خود ایجاد کنند. به همین خاطر مهم‌ترین اقدامی که درمانگر برای درمان این بیماری انجام می‌دهد این است که مهارت‌های حل مسئله را به وی آموزش دهد تا از این طریق بیمار بتواند مشکلات خود را به شیوه مطلوب‌تری حل نماید.
5- دارودرمانی
همان‌طور که گفته شد اختلالات جسمانی سازی به دلیل اضطراب ایجاد می‌شوند و به همین خاطر ممکن است در طی درمان و در شرایطی که درمانگران احساس کنند شدت بیماری به حدی است که بیمار توانایی کنترل آن را ندارد از قرص ضد استرس نیز استفاده کنند.
سخن آخر
برای دریافت مشاوره در زمینه اختلالات جسمانی سازی می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت شهری با شماره 9099070354 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
سؤالات متداول
اختلالات جسمانی سازی شده گروهی از بیماری‌های روانی هستند که در آن‌ها اضطراب باعث ایجاد مشکلاتی در شرایط جسمی یا فیزیولوژیک فرد می‌شوند. این درحالیست که بررسی‌ها نشان می‌دهد اندام‌های جسمی کاملاً سالم هستند و هیچ مشکل جسمانی وجود ندارد.
این افراد مشکلی در اندام‌های فیزیولوژیک ندارند و به همین خاطر نباید نگران بیماری‌های جسمی در آن‌ها بود اما برخلاف افرادی که دست به تمارض می‌زنند آن‌ها واقعاً درد یا ناتوانی را تجربه می‌کنند.
