روانشناسی سالمندی چیست؟

روانشناسی سالمندی از این جهت حائز اهمیت است که در سنین بالا به دلیل استرس بیشتر، احتمال ابتلا به بیماری‌های روانی بیش از سنین دیگر است. آگاهی از مسائل روانشناختی و پرداختن به آن‌ها سبب می‌شود که نیازهای روانی سالمندان به موقع شناسایی شده و رفع گردد؛ چراکه اگر به مشکلات روانی سالمندان رسیدگی نشود، تاثیر منفی را بر روی جسم آن‌ها نیز می‌گذارد. برنامه ریزی کردن به طور آگاهانه و صحیح متناسب با شرایط سالمند، سبب می‌شود که افراد سالخورده در سنین بالا بتوانند شرایط خود را بپذیرند و با سازگار شدن با محیط و شرایط جسمی خود، به زندگی‌شان ادامه دهند. برای آشنایی بیشتر با دوران سالمندی کلیک کنید.

برای دریافت مشاوره در زمینه روانشناسی سالمندی می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی خانواده از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

فهرست مطالب

سالمندان چه کسانی هستند؟

به طور کلی نمی‌توان سن دقیقی را برای سالمندی تعریف کرد، به همین دلیل نظرات مختلفی در این زمینه وجود دارد. تحولات و نزدیک شدن به دوران پیری به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد و ممکن است هر فرد پیرامون خود و دیگران نظرات متفاوتی از دوران سالمندی داشته باشد. بسیاری از افراد رسیدن به دوران پیری را با مشکلات بسیار همچون بیماری‌های جسمی و روحی تصور می‌کنند؛ در حالی که اینطور نیست و واقعا افرادی هستند که حتی در آخرین ماه‌های عمر خود نیز توانایی‌های قابل ذکری دارند و به هیچ عنوان نمی‌خواهند از اجتماع و عرصه زندگی دور بمانند. بنابراین سن مشخصی برای شروع سالمندی تعریف نشده است اما بسیاری پس از 65 سالگی را شروع این دوران می‌دانند. آگاهی از روانشناسی سالمندی این بازه را برای فرد و اطرافیان لذت بخش تر خواهد کرد. حتما از صفحه اینستاگرام ذهن نو دیدن نمایید.

چرا آگاهی از روانشناسی سالمندی اهمیت دارد؟

در دوران سالمندی احتمال و ریسک ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی بیش از هر زمان و سنین دیگر می‌باشد. دلیل این موضوع نیز این است که سالمندان متناسب با شرایط زندگی شان، ممکن است عوامل استرس‌زای بیشتری را نیز تجربه کنند. برخی از فشارهای روانی که می‌توانند سالمندان را در شرایط روحی و روانی سختی قرار دهند، شامل مواردی همچون ناتوانی، مرگ نزدیکان، دردهای مزمن، کاهش توانایی حرکت، کاهش درآمد به دلیل بازنشستگی و … می‌باشد. از موضوعات حائز اهمیت در دوران سالمندی، بهداشت روانی است، چراکه سلامت روانی تاثیر مستقیمی بر روی سلامت جسمی سالمندان دارد. از این رو مطالعه درباره روانشناسی سالمندی اهمیتد زیادی دارد.

وظایف روانشناسی سالمندی

در ابتدا باید به بررسی این موضوع بپردازیم که وظایف این حوزه یعنی روانشناسی سالمندی چیست. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که با شناخت و اطلاع از این موضوع افراد می‌توانند سریعتر راه حل مشکل سالمند را پیدا کرده و از آن کمک بگیرد. این رشته وظیفه دارد تا ارزیابی عملکرد ذهنی سالمند را انجام دهد؛ به خود سالمند و خانواده او خدمات روان درمانی ارائه کند؛ مداخلاتی برای درمان و یا پیشگیری از زوال شناختی طراحی و اجرا نماید و سبک زندگی سالمی را برای سالمندان اجرا کرده و ترویج نماید. آموزش دادن سایر متخصصین این حوزه و انجام تحقیقاتی در این زمینه و در نهایت کمک به سالمندان برای یافتن معنایی برای زندگی از دیگر وظایف این رشته است.

روانشناسی سالمندی | نیازهای سالمندان

سالمندان نیاز دارند که احساس امنیت داشته باشند و وقت خود را با کسانی بگذرانند که به آن‌ها معنای زندگی ببخشند. سالمندانی که به احساسات آن‌ها به اندازه کافی توجه و رسیدگی نمی‌شود، دارای علائم زیر هستند:

اشتها خوبی برای غذاخوردن ندارند.
دچار اختلال در خوابیدن هستند، به طوری که دیر به خوب می‌روند و یا در طول شب بارها بیدار می‌شوند.
نمی‌توانند بر روی موضوعات مختلف تمرکز کنند.

1.نیاز عاطفی و هیجانی

از بخش‌های جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها به خصوص در سالمندی، نیاز عاطفی و هیجانی است. هر چه سن افراد بیشتر می‌شود، نیاز آن‌ها به برقراری رابطه عاطفی نیز بیشتر از گذشته می‌گردد. از نظر روانشناسی سالمندی این نیاز در اولویت قرار می‌گیرد. در گذشته سبک زندگی‌ها به گونه‌ای بود که سالمندان نقش موثرتری را در محیط‌های اجتماعی ایفا می‌کردند و از سوی اطرافیان نیز تایید بیشتری را دریافت می‌نمودند. اما امروزه سالمندان بیشتر زمان‌ها تنها هستند و حتی با برخورداری از وضعیت مالی مناسب نیز نیازمند توجه عاطفی دیگران می‌باشند.

2. روانشناسی سالمندی | نیاز به تفریح و سرگرمی

سالمندان نیز همانند دیگر انسان‌ها متناسب با شرایط سنی و جسمانی خود نیاز دارند زمان‌هایی را به تفریح و سرگرمی اختصاص دهند تا بتوانند اوقات خود را به صورت پربار و مفید بگذرانند. بنابراین بهتر است متناسب با توانمندی‌های ذهنی، سطح خلق و روحیه سالمندان، تفریحات مختلفی همچون مطالعه روزنامه و کتاب، رفتن به گشت و گذار و بودن در طبیعت، گوش دادن به موسیقی، معاشرت و گذراندن وقت با دوستان و همسالان، تماشای فیلم، شرکت در دورهمی‌ها و مهمانی‌های دوستانه و خانوادگی برای‌شان در نظر گرفته شود.

3.نیاز به حضور در جمع‌های اجتماعی

سالمندانی که در اکثر زمان‌ها تنها هستند، بیش از دیگر سالمندان در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. ابتلا به افسردگی میزان ابتلا به مشکلات جسمانی را نیز در میان سالمندان افزایش می‌دهد. گاهی زندگی‌های امروزی سبب می‌شود که سالمندان ماه‌ها با فرزندان خود صحبت و معاشرتی نداشته باشند و روابط و گفت و گوی آن‌ها در ارتباط با مغازه‌دار و همسایه و سایرین خلاصه شود. بنابراین لازم و ضروری است که فرزندان به این نیاز سالمندان نیز توجه داشته باشند تا زمینه ابتلا به افسردگی ناشی از تنهایی در آن‌ها از بین برود. از علائم ابتلا به افسردگی در سالمندان می‌توان به کاهش اشتها، اختلال خواب، از دست دادن انرژی، خستگی، اضطراب و تشویش دائمی، کند شدن در انجام فعالیت‌ و حرکت‌ها، سرزنش خود، تصمیم به خودکشی و … اشاره کرد. برای آشنایی با نشانه های افسردگی سالمندان کلیک کنید.

4. روانشناسی سالمندی | نیاز به امنیت و آرامش

سالمندان نیز همانند دیگر انسان‌ها نیازمند امنیت روانی، فیزیکی و اجتماعی هستند. در واقع افراد در این سنین باید از این موضوع اطمینان داشته باشند که اگر مشکلی برای‌شان پیش بیاید، دیگران به کمکش می‌آیند. فرزندان باید سعی کنند در کنار احترام به فضای شخصی سالمندان، مراقبت همه جانبه‌ای را از آن‌ها داشته باشند.

روانشناسی سالمندی با توجه به محدودیت های این سن

رسیدن به سنین پیری با تحلیل رفتن قوای جسمانی و ذهنی افراد همراه است؛ به همین دلیل رسیدن به این سنین برای همه به موضوعی نگران کننده تبدیل شده است که امری طبیعی می‌باشد. اما برخی از سالمندان دچار مشکلاتی همچون فراموشی و یا زوال عقل می‌شوند که طبیعی نیست و برای جلوگیری از ابتلا به دیگر اختلالات روانشناختی بایستی که مورد بررسی قرار بگیرد. در ادامه سعی کرده‌ایم به شایع‌ترین مشکلات سالمندان بپردازیم. برای آشنایی با نحوه مقابله با مشکلات سالمندی کلیک کنید.

1.نیازهای جنسی سالمندان

تمایلات جنسی سالمندان به مرور و با گذشت زمان کاهش پیدا می‌کند که برای بهبود آن می‌توان از مکمل‌های تقویت قوای جنسی و یا قرص‌هایی همچون قرص وگادول، قرص تادالافیل، قرص واردنافیل و قرص سیلدنافیل یا همان ویاگرا استفاده کرد. فعالیت غدد جنسی در آقایان تا آخر عمر ادامه دارد اما معمولا خانم‌ها در سن 50 سالگی یائسه می‌شوند. همین موضوع به دلیل از بین رفتن ترس از بارداری، سبب افزایش میل جنسی در زنان می‌گردد.

2.زوال عقل طبق روانشناسی سالمندی

از دیگر مشکلات سالمندان، زوال عقل می‌باشد که البته موضوعی طبیعی برای بالا رفتن سن نیست. در بروز زوال عقل عوامل بسیاری بر روی حافظه، قدرت تفکر و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه توسط سالمند تاثیر می‌گذارد. از مهم‌ترین عوامل استرس‌زا برای سالمندان که میزان ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد؛ فشارهای فیزیکی، احساسی، اقتصادی و … است. برای آشنایی بیشتر با مزایا و معایب خانه سالمندان کلیک نمایید.

3.اعتیاد در سالمندان

برخی از سالمندان در سنین بالای 65 سال دچار اعتیاد می‌شوند که کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد و همین موضوع درمان آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اعتیاد در سالمندان می‌تواند به الکل، مواد مخدر و یا حتی اینترنت باشد اما به طور کلی اعتیاد در دوران سالمندی به دو صورت است:

اعتیاد قدیمی : اعتیادی که قبل از سن 65 سالگی ایجاد شده است.
اعتیاد جدید : اعتیادی که پس از سن 65 سالگی به وجود می‌آید.

طبق روانشناسی سالمندی از مهم‌ترین موضوعاتی که سبب روی آوردن سالمندان به مصرف الکل و موادمخدر می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بازنشستگی و کاهش فعالیت و درآمد
داشتن اختلال خواب
مشکلات خانوادگی
از دست دادن یکی از اعضای خانواده
اجبار برای رفتن به خانه سالمندان
و …

با پیرتر شدن و تحلیل رفتن سلامت جسمی و روانی بدن، احتمال ابتلا به اعتیاد نیز در افراد بالاتر می‌رود. شناسایی اعتیاد در سالمندان به سختی انجام می‌شود اما دارای علائم و نشانه‌های زیر است:

مشکلات حافظه
تمایل به تنهایی
درد دائمی و مزمن
بهم خوردن عادات غذایی
تغییر الگوهای خواب
حساسیت بالا و ناراحتی و آزردگی
قرار گرفتن در معرض ابتلا به افسردگی
و …

در صورتی که علائم فوق را در سالمند خود مشاهده می‌کنید، بهتر است از مشاوره اعتیاد سالمندان برای بازگشت او به زندگی استفاده نمایید.

4. افت گردش خون در روانشناسی سالمندی

گردش خون در افراد سالمند به خوبی دوران جوانی انجام نمی‌شود و همین موضوع سبب خونرسانی ضعیف به اندام‌های بدن می‌گردد. عدم دریافت خون کافی از سوی اندام‌ها منجر به کارکرد ضعیف قلب و دستگاه گردش خودن در سالمندان می‌شود.

5. تغییر عملکرد دستگاه گوارش

دستگاه گوارش سالمندان قدرت سابق را برای هضم غذاهای چرب و سخت ندارد. به همین دلیل لازم است به رژیم غذایی سالمندان توجه ویژه‌ای شود تا از ابتلا به سوء تغذیه در این سنین جلوگیری گردد. در روانشناسی سالمندی توجه به تغذیه نیز اهمیت زیادی دارد.

6.سیستم عصبی در روانشناسی سالمندی

با افزایش سن تعداد سلول‌های عصبی مغز نیز کاهش پیدا می‌کند؛ به طوری که با رسیدن به سنین پیری تعداد زیادی از سلول‌های عصبی مغز از بین می‌روند. این موضوع سبب می‌شود که مغز همانند سابق سرعت بالایی در عملکردهایش نداشته باشد. البته این موضوع به این معنا نیست که همه آدم‌ها با رسیدن به سنین پیری دچار اختلالات و عوارض عصبی همچون آلزایمر می‌شوند اما با کاهش سلول‌های عصبی مغز، عملکردهای عالی مغز نیز از بین می‌رود. افراد سالمند در پی این موضوع توانایی حل مسئله، استدلال و قدرت حافظه خود را از دست می‌دهند و ممکن است در به یاد آوردن اسم‌ها، تاریخ‌ها و اسامی دچار مشکل شوند. توصیه می‌شود افراد در سنین سالمندی با پرداختن به برخی بازی‌های فکری و یا فعالیت‌هایی همچون خواندن، نوشتن، شطرنج بازی کردن، محاسبات و … از کاهش سلول‌های عصبی خود جلوگیری کنند.

7. آلزایمر در روانشناسی سالمندی

از دیگر موضوعات مورد بررسی در روانشناسی سالمندی ، آلزایمر است. آلزایمر ممکن است بدون داشتن هیچ گونه پیش زمینه ارثی و یا عامل محیطی به وجود آید و علت‌های ناشناخته و پیچیده‌ای داشته باشد. بروز اختلال آلزایمر با علائمی همچون کاهش شدید حافظه و از بین رفتن توانایی‌هایی شناختی همراه می‌باشد. افراد مبتلا به آلزایمر به مرور چهره‌ها و اشخاص نزدیک خود را از یاد می‌برند. زود رنجی و عصبانیت از دیگر ویژگی‌های مبتلایان به اختلال به آلزایمر است. از مهم‌ترین عواملی که سبب بروز آلزایمر در سنین سالمندی می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :

داشتن پیش زمینه ارثی
ازدیاد مواد سمی
وجود عامل عفونی و ویروسی

8. تغییرات اجتماعی در روانشناسی سالمندی

معمولا اغلب افراد در سنین سالمندی دارای فرزندانی هستند که یا با آن‌ها زندگی می‌کنند و یا مستقل هستند. در برخی موارد ممکن است روابط سالمندان با فرزندانشان دچار چالش و یا تنش شود. از مهم‌ترین موضوعاتی که سبب ایجاد مشکل میان سالمندان و فرزندان‌شان می‌شود؛ می‌توان به نیاز به استقلال فرزندان، وابستگی بیش از اندازه سالمندان، مسائل اعتقادی و مذهبی و رفتن فرزندان … اشاره کرد. حتما اطلاعات خود را در زمینه سندرم آشیانه خالی بیشتر کنید.

9.سازگاری با تغییرات

طبق روانشناسی سالمندی تغییرات به وجود آمده در زندگی سالمندان دارای تاثیرات عمیقی بر روی زندگی سالمند و بهداشت روانی او می‌باشد. افراد در این سنین باید انعطاف پذیر بوده و توانایی سازگار شدن با تغییرات را داشته باشند.

10.سایر مشکلات در روانشناسی سالمندی

اختلالات بینایی همچون نزدیک بینی، دور بینی و پیر چشمی
مشکلات شنیداری و افت شنوایی
ایحاد مشکلات حرکتی با شروع درد مفاصل ناشی از عدم تحرک و خانه نشینی
تحلیل رفتن نیروی بدن به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی بدن
اختلالات خواب
کاهش حافطه
کمبود درآمد به علت بازنشستگی و همینطور نداشتن شغل تمام وقت
تنهایی به دلیل مرگ همسر و یا ازدواج فرزندان
استقلال خواهی فرزندان و احساس عدم مفید بودن و نداشتن مسئولیت
کاهش انگیزه برای زندگی کردن به علت بالا رفتن سن و تفکر نزدیک شدن به مرگ
افزایش وابستگی به اطرافیان و فرزندان

فواید روانشناسی سالمندی

استفاده از دانش روانشناسی سالمندی و بهره گیری از آن فواید زیادی هم برای سالمندان و هم برای جامعه دارد. این علم علاوه بر بالا بردن کیفیت زندگی سالمندان فواید دیگری نیز دارد که شامل موارد زیر می‌شود. ✨حفظ توانایی های شناختی ✨مدیریت سلامت روان و رفاه عاطفی ✨غلبه بر چالش های این دوران ✨حفظ سلامت جسمانی ✨پایبندی به رژیم و درمان های پزشکی ✨پیدا کردن علاقمندی و کسب انگیزه برای انجام کارهای جدید ✨کمک به جامعه برای پذیرش سالمندان و بهره گیری از طرفیت های آنان

چطور متوجه شویم که سالمند نیاز به روانشناس یا درمان دارد؟

به دلیل اینکه در بیشتر موارد سالمندان مقاومت زیادی در مقابل مراجعه به روانشناس دارند و یا مشکلات روانی خود را انکار می‌کنند؛ اطرافیان آنها در این مورد دچار سردرگمی شده و نمی‌دانند که آیا واقعا نیاز به درمان دارند یا خیر! برای این موضوع بهتر است سوالاتی را در این زمینه از خود بپرسید. برای مثال:

آیا او به طور مستقل می‌تواند کارهایش را انجام دهد؟
در صحبت کردن راحت بوده و مشکلی ندارد؟
تمایلی به حضور در جمع های مختلف دارد؟
داروهایش را به موقع مصرف می‌کند؟
درد یا علائم ناراحت کننده ای دارد؟

نشانه های ابتلا به اختلالات روانی در سالمندان

برخی از نشانه هایی که به طور قطعی بیانگر ابتلا به اختلالات روانی سالمندان است؛ شامل موارد زیر هستند. 🔸تغییر در اشتها، سطح انرژی و خلق و خو 🔸داشتن احساسات منفی برای مدت زمان طولانی و به طور دائمی 🔸داشتن افکار خودکشی و ناامید شدن نسبت به زندگی 🔸بی قراری و اختلال در تمرکز 🔸بیشتر شدن احساس ترس یا نگرانی 🔸داشتن رفتارهای وسواس گونه 🔸مشکل در رعایت نظافت شخصی 🔸بروز رفتارهای عجیب

سخن پایانی

از آنجایی که جمعیت کشور ما در حال پیر شدن هستند و با پدیده کهنسالی جمعیت روبرو هستیم؛ آشنایی با مفهوم روانشناسی سالمندی مهم تر از هرچیزی است. طبیعی است که خود سالمندان در این زمینه همکاری زیادی نداشته باشند. تنها باید اطرافیان در این مورد اطلاعات لازم را کسب کرده و یا با کمک یک متخصص در مورد سلامت روان سالمندشان اقدام نمایند.