دیابت بارداری

دیابت بارداری ممکن است برای هر مادری قبل یا بعد از حاملگی به وجود آید. همراه شدن بارداری با هر بیماری، مادر و جنین را در معرض خطر قرار می‌دهد. دیابت شایع‌ترین بیماری غدد داخلی بوده که متابولیسم کربوهیدرات در آن مختل شده است. دیابت‌بارداری حتما باید تحت کنترل قرار بگیرید، برای این کار رژیم غذایی و انجام تمریناتی ضروری است. در موارد شدیدتر ممکن است دارو نیز تجویز شود. در ادامه به برخی از اقدامات لازم برای مادران دچار دیابت بارداری اشاره کرده‌ایم. در صورت نیاز حتما مشاوره بارداری دریافت نمایید.

فهرست مطالب

بهتر است قبل از خواندن این مقاله، با تعریف چند واژه آشنا شوید:

دیابت (diabetes): از جمله بیماری‌ها متابولیک بوده که با افزایش قندخون ناشی از نارسایی در ترشح انسولین، یا عملکرد انسولین یا هر دو شناخته می‌شود.

دیابت بارداری (gestational diabetes): عدم تحمل گلوکز که شروع آن طی بارداری و معمولا در سه‌ماهه دوم یا سوم است.

هیپرگلیسمی (hyperglycemia): افزایش سطح قندخون

هیپوگلیسمی (hypoglycemia): کاهش سطح قندخون

ترم (term): بارداری در هفته ۳۷ تا ۴۲

لیبر (labor): زایمان

برای دریافت مشاوره در زمینه دیابت بارداری می توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی کودک با برترین متخصصان در کلینیک تخصصی کودک ذهن نو از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت منزل با شماره 9099070354 تماس بگیرید.

انواع دیابت حین بارداری

انواع دیابت بر اساس علت، دوره بالینی و درمان مشخص می‌شوند. طبقه‌بندی دیابت به صورت دیابت نوع۱ یا دیابت وابسته به انسولین(IDDM) که علت آن تخریب سلول‌های B است، دیابت نوع۲ یا دیابت غیروابسته به انسولین (NIDDM) که ترشح ناقص انسولین و کاهش اثر انسولین را داریم، دیابت بارداری، دیابت اتوایمیون تاخیری بزرگسالان (LADA) و دیابت مرتبط با سندروم‌ها است.

متابولیسم گلوکز در بارداری

غلظت قندخون مادر در بارداری کاهش یافته و سطح قندخون ناشتا به ۷۰_۸۰ mg/dl می‌رسد، اما به علت مقاومت به انسولین، قندخون بعد از غذا در مادر باردار به مدت بیشتری بالا می‌ماند. افزایش هورمون استروژن و پروژسترون در بارداری باعث بزرگ شدن سلول‌های بتا جزایر لانگرهانس در پانکراس و منجر به افزایش ۲ تا ۳ برابری ترشح انسولین در بارداری شده و در نزدیکی زایمان این مقدار به حداکثر می‌رسد.

تغییرات هیپرگلیسمی و هیپرانسولینمی بعد از صرف غذا برای تامین انرژی جنین بوده و تحت تاثیر هورمون لاکتوژن جفتی انسانی قرار دارد.

برای آشنایی با روش های تشخیص و مقابله با بیماری های مادر باردار کلیک کنید.

دیابت بارداری

دیابت آشکار (overt diabetes mellitus) که قبل از بارداری وجود داشته، و به دیابتی که اولین‌بار در بارداری تشخیص داده می‌شود، دیابت بارداری (Gestational Diabetes Mellitus) می‌گویند. دیابت بارداری در حدود ۱۸٪ زنان باردار رخ داده و خطر بروز اختلالات افزایش فشارخون در بارداری را بالا می‌برند.

عوامل مستعد‌کننده دیابت بارداری

زنانی با ویژگی‌هایی مثل چاقی، سابقه قبلی دیابت بارداری، سابقه دیابت خانوادگی، دفع گلوکز در ادرار (گلوکزاوری)، سن بالاتر از ۳۰سال در مادر، سابقه جنین مرده، سابقه ماکروزومی و جنین بزرگ، نژاد سفید، گروه‌های قومیتی از جمله آمریکایی هیسپانیک، آمریکایی بومی، آمریکایی آسیایی‌تبار و آفریقایی‌تبار و جزیره‌نشینان اقیانوس آرام در معرض خطر بالا دیابت بارداری قرار داشته و باید در اولین ویزیت‌ها بارداری غربال شوند و در صورت عدم غربالگری، باید در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری تست شوند.

تست غربالگری دیابت بارداری

تست غربالگری در زنان با خطر بالا معمولا در هفته‌های اول، در زنان با خطر معمول بین هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود. این آزمایش برای زنانی که در معرض خطر پایین قرار دارند، توصیه نشده است. جهت غربالگری از نظر دیابت بارداری، دو نوع تست داریم که عبارتند از:

تست چالش گلوکز یا GCT(Gloucose Challenge Test):

این تست بدون توجه به آخرین وعده غذایی خورده‌شده توسط مادر و در هر زمانی از روز انجام می‌شود. یک ساعت پس از مصرف ۵۰گرم گلوکز خوراکی توسط مادر، قندخون اندازه‌گیری شده و اگر مساوی یا بیشتر از ۱۴۰mg/dl بود، تست تحمل گلوکز خوراکی انجام می‌شود.

تست تحمل گلوکز خوراکی یا OGGT(Oral Gloucose Tolerance Test):

در این تست، قندخون ناشتا مادر (مقدار طبیعی ۱۰۵mg/dl) بعد از ۳روز رژیم غذایی مناسب اندازه‌گیری می‌شود؛ سپس ۱۰۰گرم گلوکز خوراکی تجویز و قندخون را ۱، ۲ و ۳ساعت بعد اندازه می‌گیرند که مقادیر طبیعی آن، به ترتیب ۱۹۰، ۱۶۵، ۱۴۵ mg/dl است. اگر حداقل دو نمونه از چهار نمونه قندخون بیشتر از مقدار طبیعی باشد، تشخیص دیابت بارداری می‌گذاریم.

تاثیر بارداری بر دیابت

بسیاری از زنانی که دیابت بارداری دارند، در سال‌ها بعدی دچار دیابت نوع۲ می‌شوند. تقریبا ۳۵ تا ۶۰٪ زنانی که دیابت بارداری داشته‌اند طی ۱۰ تا ۲۰ سال بعد از آن دچار دیابت می‌شوند. هم‌چنین مقاومت به انسولین ایجاد شده و مصرف گلوکز مادر کاهش یافته و مصرف چربی افزایش می‌یابد. از دیگر اثرات بارداری بر دیابت می‌توان به عفونت طی بارداری، مقاومت به انسولین، کتواسیدوز و وخامت رتینوپاتی دیابتی اشاره کرد.

اثرات دیابت بر مادر

افزایش احتمال بروز پره‌اکلمپسی و اکلمپسی، افزایش شیوع عفونت‌ها باکتریال به ویژه عفونت‌ها ادراری و تنفسی، افزایش احتمال سزارین، افزایش احتمال زایمان مشکل و صدمه به کانال زایمان به علت جنین ماکروزوم، افزایش پلی‌هیدر‌آمنیوس ‌که به همراه ماکروزومی باعث ایجاد علائم ریوی در مادر می‌شود و در نهایت به علت عوارض دیابت، مورتالیته مادر افزایش می‌یابد.

بیشتر بخوانید: دوران بارداری

اثرات دیابت بر جنین و نوزاد

افزایش احتمال مرگ داخل رحمی جنین و نوزاد به علت ماکروزومی و دیستوشی شانه، بروز ناهنجاری‌ها شدید که شایع‌ترین آن‌ها ناهنجاری قلبی، تناسلی_ادراری و اسکلتی است، احتمال زایمان زودرس، افزایش بروز سندروم RDS در نوزادان دیابتیک، بروز اختلالات مکانیکی از جمله هیپوگلیسمی و هیپوکلسمی نوزاد، جنین ماکروزوم، افزایش عوارض قلبی در نوزادان، هیپربیلی‌روبینمی، پلی‌سایتمی، کاهش رشد داخل رحمی از جمله تاثیرات دیابت بارداری بر جنین و نوزادان است.

برنامه مراقبتی از مادران دیابتی

با اینکه بیشتر این بیماران به‌طور سرپایی درمان می‌شوند، اما برنامه مراقبتی ارائه‌شده برای آموزش و کنترل قندخون آنان، شامل موارد زیر است:

ویزیت که در سه‌ماهه اول و دوم هر دو هفته و در سه‌ماهه سوم هر هفته ویزیت شده و هربار غلظت گلوکز خون، وزن، فشارخون و پروتئینوری بررسی می‌شود. جهت تشخیص آنومالی‌ها و پلی‌هیدر‌آمنیوس هر ۴ تا ۶ هفته سونوگرافی انجام می‌شود. NST از هفته ۳۲بارداری، دوبار در هفته انجام می‌شود. شمارش حرکات جنین بعد از صرف غذا توسط مادر که به‌طور طبیعی در یک ساعت حداقل ۴ حرکت دارد.

هم‌چنین به عنوان یکی از برنامه‌های مراقبتی به دلیل خطر نقایص لوله عصبی در هفته ۱۶ تا ۱۸ بارداری، غربالگری آلفافتوپروتئین سرم انجام می‌شود. در آخر، رژیم غذایی مناسب اساس درمان دیابت بارداری است و هم‌چنین ورزش‌های هوازی منظم در کاهش هیپرگلیسمی در حالت ناشتا و بعد از غذا موثر است.

زایمان و مراقبت‌های مادران دیابتی

در صورت کنترل پیوسته قندخون و سیر عادی بارداری، می‌توان زایمان را تا آهر دوره به تعویق انداخت، اما در صورت بروز مشکلات پره‌اکلمپسی، اکلمپسی، هیدرآمنیوس، کتواسیدوز، ماکروزومی و کاهش رشد داخل رحمی، ختم بارداری پس از اطمینان از بلوغ ریه‌ها جنین صورت می‌گیرد.

سطح گلوکز خون بین ۸۰_۱۰۰ mg/dl طی زایمان حفظ شده و از هیپوگلیسمی نوزاد جلوگیری می‌شود. هم‌چنین حضور متخصص نوزادان در اتاق زایمان ضروری است.

توجه داشته باشید حدود ۶ تا ۸ هفته بعد از زایمان تست تحمل گلوکز خوراکی ۲ساعته (2h_OGTT) با ۷۵گرم گلوکز انجام می‌شود و در صورت طبیعی بودن، حداقل یک‌بار در سال قندخون ناشتا (FBS) کنترل می‌شود.

جلوگیری از بارداری بعد از زایمان

قرص‌ها جلوگیری از بارداری یا OCP باعث تشدید دیابت قبلی یا ایجاد دیابت در زنانی که سابقه دیابت بارداری داشته‌اند، می‌شود. استفاده از وسیله داخل رحمی یا IUD خطر عفونت را بالا برده و از طرفی عفونت، مادر را در معرض سپسیس و کتواسیدوز قرار می‌دهد؛ بنابراین در افرادی که خطر بیماری‌ها آمیزشی کم باشد، می‌توان از IUD استفاده کرد. بهترین روش موقت جلوگیری از بارداری استفاده از روش‌ها سدکننده مانند کاندوم و دیافراگم است و بهترین روش دائمی جلوگیری از بارداری بستن لوله‌هاست. برای آشنایی با سایر خطرات بارداری کلیک کنید.