طرحواره تنبیه | علت و راه های درمان تله تنبیه چیست؟
طرحواره تنبیه به چه معناست؟ گاهی وقت‌ها همه ما ممکن است معتقد باشیم که اگر کسی یا حتی خود ما، عمل اشتباهی انجام داده‌ایم؛ باید مجازات شویم. این فکر معمولاً به عنوان یک نوع جبران هزینه در ذهن‌مان ایجاد می‌شود. ولی کسانی که گرفتار این تله باشند در برخورد با اشتباهات خود یا دیگران هیچ گونه رحم و مروتی ندارند و اعتقادشان بر این است که برای هر اشتباهی حتما تنبیه و مجازاتی لازم است. آنها اهمیت نمی‌دهند که شاید طرف مقابل در شرایط سختی قرار دارد و اشتباهش عمدی نبوده است. طرحواره تنبیه به بروز رفتارهای خشونت‌آمیز منجر می‌شود و به خود فرد یا نزدیکانش آسیب می‌زند. از این رو بهتراست با این موضوع به طور کامل آشنا شوید. برای دریافت خدمات روان درمانی کلیک کنید.
طرحواره تنبیه
بنا به اعتقاد افراد گرفتار طرحواره تنبیه، هر فرد خطاکاری باید مجازات و تنبیه شود تا دوباره خطایش را تکرار نکند. تصور می‌کنند که فرد خطاکار متوجه فواید تنبیه نیست و باید از اشتباهش درس بگیرد. این طرحواره را می‌توان در بین مدیران یا ناظم مدارس که علاقمند به تنبیه دانش‌آموزان به هر بهانه‌ای هستند، شناسایی کرد. افراد با طرحواره تنبیه به نظر می‌رسد که بسیار ناشکیبا و پایبند اخلاق باشند و قادر به بخشش دیگران نیستند. زیرا هیچ‌گونه عذر و بهانه‌ای را نمی‌پذیرند و می‌گویند فرد خطاکار حتما باید تنبیه شود. این افراد نمی‌خواهند شرایطی که موجب ایجاد عذر و بهانه می‌شود را در نظر بگیرند و احساس همدلی ندارند.
این افراد را می‌توان از تن صدای آنها هنگام سرزنش خود یا دیگران شناخت. تن صدا در آنها شبیه به صدای والدین سرزنشگری است که شاید در کودکی خود داشته‌اند. بدون عاطفه، خشک و خشن، سرد، تحقیرآمیز و دور از هر نوع احساس دلسوزی رفتار می‌کنند. تا وقتی که فرد خطاکار به سزای اعمالش برسد و تنبیه شود، صدای آنها آرام نمی‌شود. طرحواره تنبیه گاهی با طرحواره معیارهای سرسختانه همراه است؛ وقتی افراد خود را به دلیل اینکه به معیارها و اهداف سختگیرانه‌ای که قبلا مشخص کردند، نرسیدند، تنبیه و سرزنش می‌کنند. شاید خود به خود داد بزنند، غذا خوردن را برای خود منع کنند، یا حتی گاه خودزنی کنند.
نشانه های طرحواره تنبیه
- کسی که تله طرحواره تنبیه دارد، اعتقاد دارد که آدمها باید بخاطر رفتارهای بد و اشتباهشان تنبیه شوند و نباید به راحتی آنها را بخشید.
- در حال ناسزاگویی به خود و دیگران هستند، چه به صورت ذهنی و چه به شکل کلامی.
- ممکن است برخوردهای فیزیکی هم انجام دهند، مثلا کتک کاری بکنند. هنگام عصبانیت طرف مقابلشان را می‌زنند چه همسر و چه فرزند یا حتی توی سر خودشان می‌زنند. در برخی که شرایط شدید است، خودزنی‌های ناراحت‌کننده‌ای اتفاق می‌افتد.
- به دلیل تنبیه خودشان یا طرف مقابل را از یک سری نیازها و لذتها محروم می‌کنند. مثلا غذا نمی‌خورند یا غذا نمی‌دهند.
- یکی از واکنش‌هایشان قهر کردن و سکوت های طولانی است. گاهی مادرانی را می‌بینیم که حتی به مدت سه روز با کودک خود قهر می‌کنند.
- سرزنشگری آنها با تخریب شدید شخصیتی خود و دیگران همراه است. یعنی هنگام عصبانیت و ناراحتی، تحقیر و توهین‌های بسیار بدی می‌کنند.
علت های فعال شدن طرحواره تنبیه
دلایل گوناگونی می‌تواند در شکل‌گیری طرحواره تنبیه در افراد موثر باشد. چند دلیل مهم آن ها
تجربه تنبیه زیاد در دوران کودکی
اگر شما در دوران کودکی، توسط والدین یا معلمان بسیار زیاد تنبیه شده باشید، دلیلی می‌شود که شما هم از این روند و رفتارها الگوبرداری کنید و در بزرگسالی نسبت به خود و اطرافیان انجام دهید. اگرچه در بزرگسالی، خانواده‌تان دیگر شما را تنبیه نمی‌کنند، ولی شما از این روش مخرب دست برنمی‌دارید و همچنان آن را ادامه می‌دهید.
شما قربانی اتفاقات خانواده‌تان بودید
کسانی که در خانواده‌هایی شلوغ و پرتنش بزرگ می‌شوند و اتفاقات تلخی را تجربه می‌کنند، غالبا چون نمی‌توانند این اتفاقات را درست درک کنند، خود را مقصر و قربانی این اتفاقات می‌دانند. یعنی تصور می‌کنند تقصیر اوست که مثلا والدینش با هم دعوا می‌کنند یا تقصیر اوست که پدر و مادر از هم جدا شدند و چون قادر به حل این مشکلات نیستند، احساس گناه و عذاب وجدان می‌کنند. بنابراین جهت تسکین احساس گناه و عذاب وجدان ناشی از این اتفاقات تلخ، خود را تنبیه می‌کنند. مثلا با خودزنی یا اینکه ناخن‌هایشان را می‌جوند و … .
تجربیات تلخ دوران کودکی، علت رشد صدای منتقد درونی شما
چون کودک هنوز نمی‌داند که دلیل رخ دادن اتفاقات دقیقا چیست، فکر می‌کند که همه چیز تقصیر خودش می‌باشد. بنابراین کم کم شروع به انتقاد از خود و سرزنش خود می‌کند. برای مثال فکر می‌کند که «اگر من این حرف را نمی‌زدم، الآن پدر و مادرم با هم دعوا نمی‌کردند»، «اگر من به دنیا نمی‌آمدم، والدینم الآن اینقدر با هم مشکل نداشتند» و… . این‌گونه انتقادات از خود کم کم افزایش می‌یابد تا اینکه تبدیل به طرحواره تنبیه می‌شود.
برای غلبه بر علل بوجودآورنده طرحواره تنبیه حتما مشاوره فردی دریافت نمایید.
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره تنبیه
طرحواره تنبیه به سه سبک زیر خود را نشان می‌دهد.
سبک مقابله‌ای تسلیم
همیشه خود یا دیگران را به خاطر چیزهای خیلی کوچک هم تنبیه می‌کنید و دیگر نشانه‌های گفته شده راجع به طرحواره تنبیه را هم دارید.
سبک مقابله‌ای اجتناب
شما فکر می‌کنید که دیگران به نوعی به شما آسیب می‌رسانند، برای همین از بودن در جمع‌ها اجتناب می‌کنید و معمولا دوست دارید تنها باشید. میل به تنهایی ممکن است در شما آنقدر زیاد باشد که از لحاظ شغلی، تحصیلی و رشد اجتماعی مشکلاتی برایتان ایجاد می‌کند.
سبک مقابله‌ای جبران افراطی
در ظاهر حس می‌کنید همه چیز بسیار خوب و عالی است. ولی از درون، حالت پرخاشگری دارید و دوست دارید به اطرافیان و خودتان آسیب بزنید. یعنی می‌خواهید تنبیه را انجام بدهید.
راهکارهای درمانی طرحواره تنبیه
در درمان این طرحواره به شما کمک می‌شود تا بتوانید روش‌های مختلف تفکر و احساس را بررسی کنید. درمانگر به شما نشان می‌دهد که با تنبیه خود یا دیگران، به نتیجه‌ای نمی‌رسید بلکه باعث می شود در زندگی بیشتر دچار ترس شوید. درمانگر تلاش می‌کند تا با کمک خود شما اهدافی که موجب ایجاد اعتماد در روابط می‌شوند را توسعه دهد و به این طریق اضطراب و ترس شما کاهش می‌یابد. همچنین می‌توانید برای درمان طرحواره تنبیه راهکارهای زیر را به کار ببرید. برای آشنایی با سبک طرحواره درمانی کلیک کنید.
1- بدانید که هر انسانی حق دارد اشتباه کند
اولین نکته در درمان این طرحواره، درک این حقیقت است که همه انسان‌ها حق دارند اشتباه کنند. اشتباه چیز بدی نیست و همیشه به ضرر انسان نمی‌باشد، بلکه از اشتباهات هم می‌توان نکات مثبت و درس‌های ارزشمندی گرفت که به شما کمک می‌کند دفعات بعد بهتر پیشرفت کنید. پس در اولین قدم، برای درمان طرحواره تنبیه باید باورهای اشتباهتان را درست کنید. در طرحواره تنبیه، شما باور دارید که اشتباه عیب است و به هیچ عنوان نباید انجام شود. فکر می‌کنید که در صورت ارتکاب اشتباه، خود یا هر کسی که باشد باید تنبیه گردد، ولی این طرز فکر کاملا اشتباهی است. بنابراین ابتدا باید ذهنیت و باورهای اشتباهتان را تغییر دهید و اصلاح کنید تا بتوانید کنترل بهتری روی رفتارتان داشته باشد و موفق به اصلاح آن شوید. تا در نهایت از شدت طرحواره تنبیه در شما کم شود.
2- شناسایی رفتارهایی که برای تنبیه خود یا دیگران به کار می‌برید
فکر کنید ببینید برای تنبیه خود یا دیگران از چه رفتارهایی استفاده می‌کنید؟ در چه موقعیت‌هایی این رفتارها را بیشتر به کار می‌برید؟ چه اشتباهاتی موجب بروز این رفتارها می‌شود؟ وقتی که پاسخ این موارد را مشخص کردید، سعی کنید دیگر در این موقعیت‌ها، چنین رفتارهایی بکار نبرید و رفتار مناسب‌تری جایگزین آنها کنید. در چنین موقعیت‌هایی، با خودتان تکرار کنید که هر کسی حق اشتباه کردن دارد و اشتباه گهگاه، گناه نیست و مشکلی ندارد. بعد از آن سعی کنید هیچوقت رفتارهای تنبیهی را انجام ندهید.
3- اتفاقات گذشته‌تان را تجزیه و تحلیل کنید
چنانچه هنوز هم به خاطر اتفاقات گذشته، خود را مقصر می‌دانید، منطقی و واقع‌بینانه فکر کنید و ببینید که آیا واقعا تقصیر شماست یا خیر؟ اگر چه در دوران کودکی نمی‌توانستید اتفاقات اطراف‌تان را درست درک کنید و فکر می‌کردید که مقصر همه چیز شمایید، ولی اکنون بزرگ شده‌اید و بخش منطقی و تحلیل‌گر مغزتان به اندازه کافی رشد کرده و فعال است. در نتیجه آمادگی دارید که اتفاقات گذشته را مجددا منطقی‌تر بررسی کنید. شما می‌توانید در این مسیر از یک طرحواره درمانگر هم کمک بگیرید تا اتفاقات گذشته را برایتان به درستی تجزیه و تحلیل و بازسازی نماید. وقتی توانستید خودتان را ببخشید، خودتان را دوست بدارید و از گذشته رها شوید، آنگاه می‌توانید طرحواره تنبیه را نیز غیرفعال نمایید.
برای دریافت مشاوره در زمینه طرحواره تنبیه می‌توانید در ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول
آیا طرحواره تنبیه را می‌توان درمان کرد؟
