ژان پیاژه | زندگی نامه، نظریه رشد و تحول شناختی ژان پیاژه
ژان پیاژه متولد 1896، روانشناس معروف سوئیسی و ابداع کننده 4 مرحله تحول شناختی است. پیاژه با مطالعه رفتار 3 فرزند خود و آزمون و خطا آنها متوجه شد که کودکان با پاسخ های متفاوت و اشتباه، دوباره پاسخ اشتباه خود را تکرار می‌کنند. همین آزمایش ساده باعث شد که پیاژه به فکر بررسی رشد کودکان و تفاوت آنها با کودکان شود. بررسی های پیاژه باعث ایجاد 4 مرحله از رشد شناختی شد. که در ادامه در رابطه با تمامی مراحل و ویژگی ها توضیح داده ایم.
زندگینامه ژان پیاژه
ژان ویلیام فریتز پیاژه، متولد 1896، معرفت شناس، زیست شناس و روانشناس فرانسوی زبان سوئیسی بود. او به دلیل نظریه تحول شناختی به شهرت رسید. او در خانواده ای با اصالت چشم به جهان گشود. پدر او استاد ادبیات قرون وسطی دانشگاه نوشاتل بود.
پیاژه پس از فارق التحصیلی از سوئیس به فرانسه نقل مکان کرد. در مدرسه ای که توسط آلفرد بینه اداره می‌شد، مشغول به کار شد. ژان پیاژه با مشاهده پاسخ های اشتباه و تکرار دوباره اشتباه ها به آزمون ها به دنبال آموزش و پژوهش کودکان شتافت. این امر پیاژه را به سمت این نظریه سوق داد که فرایندهای شناختی کودکان خردسال به طور ذاتی با بزرگسالان متفاوت است.
پیاژه در 11 سالگی مقاله کوتاهی در رابطه با گنجشک آلبینو نوشت. در دوران نوجوانی مقاله ای در مورد نرم تنان نوشت. و پس از اتمام درس، در رشته علوم طبیعی مشغول به تحصیل شد. در سال 1923 با ولنتاین چتنی ازدواج کرد و صاحب 3 فرزند شدند. پیاژه در سال 1995 مرکز بین المللی ژنتیک را راه اندازی کرد و اداره آن را تا پایان عمر بر عهده داشت. در پاریس نظریه مراحل رشد شناختی را مطرح کرد. در نهایت پیاژه در سن 84 سالگی، در سال 1980 درگذشت.
مفاهیم اصلی که در نظریه ژان پیاژه وجود دارد
در نظریه شناختی پیاژه 3 مفهوم اصلی وجود دارد که عبارتند از
- 1. طرحواره ها
- 2. تعادل، دورن سازی و برون سازی
- 3. مراحل تحول شناختی
1. طرحواره ها
پیاژه طرحواره را اینگونه تعریف می‌کند: ” یک توالی عملیات منسجم و تکراری که دارای کنش های جزئی است، که به شدت به هم متصل شده و توسط یک معنای محوری اداره می‌شود.”
در واقع وقتی طرحواره های کودک بتواند آنچه در اطراف وجود دارد را درک کند در حال تعادل است.
2. دورن سازی و برون سازی
پیاژه رشد عقلانی را به عنوان سازگازی با محیط و جهان می‌دانست. از نظر پیاژه، تحول شناختی در سطح ثابتی پیشرفت نمی‌کند.
درون سازی: به استفاده از طرحواره موجود برای سر و کار داشتن با شی یا موقعیتی جدید، دورن سازی می‌گویند.
برون سازی: زمانی که طرحواره موجود کار نمی‌کند و برای سر و کار داشتن با شی یا موقعیت جدید تغییر یابد، برون سازی می‌گویند.
تعادل: به نیروی که موجب تحول می‌شود، تعادل می‌گویند.
3. نظریه تحول شناختی ژان پیاژه
پیاژه 4 مرحله از تحول شناختی را فرض کرد که پیچیدگی فزاینده فکر کودک را منعکس می‌کند.
- مرحله حسی-حرکتی (تولد تا 2 سالگی)
- مرحله پیش عملیاتی (2 تا 7 سالگی)
- مرحله عملیات عینی (7 تا 11 سالگی)
- مرحله عملیات صوری یا انتزاعی (بالای 11 سال)
4 مرحله از نظریه تحول شناختی ژان پیاژه
ژان پیاژه به 4 مرحله از نظریه تحول شناختی اشاره کرده است. که در ادامه در رابطه با تمامی این 4 مرحله توضیح داده ایم.
1. مرحله حسی- حرکتی (تولتد تا 2 سالگی)
مرحله حسی-حرکتی اولین مرحله رشد کودک است که خود 6 بخش دارد. در این مرحله کودک با استفاده از حواس 5 گانه و آزمون و خطا با جهان پیرامون ارتباط برقرار می‌کند. دانستن آنکه شی اگر گم شود باز هم وجود دارد. پیشرفت اصلی این مرحله پایداری شی است. کودکان در این دوره سنی متوجه می‌شوند که برای برداشتن عروسک مورد علاقه تا چه مقدار باید دست خود را دراز کند و … . در ادامه 6 بخش از مرحله اول را توضیح داده ایم.
بخش اول: تولد تا 2 ماهگی، دوره غلبه بازتاب های شرطی، مانند: مکیدن است.
بخش‌دوم: 2 تا 4 ماهگی، دوره کسب تجربیات جدید و طراحی ساختارهای جدید شناختی، مانند: گرفتن اسباب بازی
بخش سوم: 4 تا 8 ماهگی، دوره درک علت و معلول ساده و هماهنگی حواس بینایی و لامسه، مانند: هنگامی که برای درخواست عروسک به او دست زد و عروسک را تحویل گرفت. حالا طرحی برای دست زدن به عروسک آغاز می‌شود.
بخش‌چهارم: 8 تا 12 ماهگی، دوره درک زمان و بقای شی، مانند: نوزادی با شنیدن صدای مادر گریه می‌کند تا اورا بلند کند. می‌داند که با شنیدن صدای مادر چیزی تا آرامش و بغل نمانده است.
بخش پنجم: 12 تا 18 ماهگی، دوره تقلید از دیگران، دستیابی به حل مساله، مانند: کودک اشیاء را گاز می‌گیرد، پرت می‌کند و لج بازی می‌کند تا ببیند چه اتفاقی رخ می‌دهد.
بخش ششم: 18 تا 24 ماهگی، دوره فکر کردن، تصور اشیاء در ذهن و راه حل جدید برای حل مساله
2. مرحله پیش عملیاتی (2 تا 7 سالگی)
در مرحله دوم که رده سنی 2 تا 7 سال است، کودک می‌تواند راجع به اشیاء به طور فرضی فکر کند و برخی از قوانین یا عملیات ذهنی را بلد نیست. این مرحله ویژگی های مهمی دارد که به شرحح زیر است.
خود مرکز بینی یا خود مداری: منظور از خود مرکز بینی یعنی کودک درکی از دیدگاه اطرافیان ندارد. کودک کلمات را بر اساس درک خود بیان و تفسیر می‌کند. هنوز نمی‌دانند که اطرافیان و کودکان دیگر شاید تجربه و نظرات متفاوتی دارند.
جاندار پنداری: معمولا در سن ۲ تا ۴ سالگی کودک تفکر خود را به نمایش می‌گذارد. و نسبت موجودات زنده را به اشیاء می‌دهند.
عدم توانایی به توجه نمودن: در این مرحله اگر اتفاقی برای کودک رخ دهد او توانایی بررسی از جنبه ها و زوایای مختلف را ندارد.
۳. مرحله عملیات عینی (7 تا 11 سالگی)
ژان پیاژه این مرحله را نقطه تغیر اساسی کودک بیان کرد. این مرحله ابتدای تفکر منطقی یا عملیاتی است. در این مرحله اگر از کودک بپرسیم که جمع 3 و 4 چند می‌شود، می‌داند که جواب عدد 7 می‌باشد. و همینطور در این مرحله اگر کودک با مسائلی روبرو شد از روایا و جنبه های مختلف آن را بررسی می‌کند. این مرحله 6 ویژگی دارد.
طبقه بندی کردن: دسته بندی اشیاء در گروه های مخصوص خود.
بازگشت پذیری: توانایی به عقب برگرداندن مراحل و شروع از آغاز.
ردیف کردن: ترتیب قرار دادن اشیاء و کارها بر اساس یک ویژگی پشت سر هم.
این همانی: تغییرات ظاهری اشیاء در مقدار واقعی آنها تغییری ایجاد نمی‌کند.
جبران: در تغیر شکل اشیاء در یک مورد، مورد دیگر را جبران می‌کند.
عدم تمرکز: توجه همزمان به چند ویژگی اشیاء
4. مرحله عملیات صوری یا انتزاعی (11 سالگی تا بزرگسالی)
در این مرحله فرد توانایی تفکر در رابطه با مفاهیم انتزاعی را گسترش داده است. مواردی چون تعبیر و تفسیر ضرب المثل، استدلال کردن و فرضیه سازی در این مرحله است. رسیدن به این مرحله در برخی از کودکان دیر تر و شاید اصلا اتفاق نیوفتد.
تفاوت های نظریات ژان پیاژه با سایر نظریات
نظریه تحول شناختی پیاژه تفاوت هایی با نظریه سایر نظریه پردازان دارد.
- نظریه پیاژه در ارتباط با کودکان است نه همه یادگیرندگان
- مراحل جدای تحول را فرض کرده که با تفاوت های کیفی مشخص می‌شود.
- بر رشد و تحول متمرکز است نه خود یادگیری
- از نظر پیاژه، تحول شناختی در نتیجه تجربه محیطی، رشد زیستی و تجدید سازمان فرایندهای ذهنی بوده است.
- هدف از این نظریه تبین مکانیسم ها و فرایندهایی است که کودک به فردی تبدیل می‌شود که با استفاده از فرضیات، استدلال و فکر کند.
برای دریافت مشاوره در زمینه رویکردهای روانشناسی می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
