تاخیر در رشد کودکان
تاخیر در رشد کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که میزان رشد و تکامل او از نظر جنبه‌های مختلف جسمی، روانی و روان-تنی مطابق با معیارهای استاندارد تعیین شده برای رشد و تکامل کودکان نباشد و در واقع کودکان در یک بازه زمانی مشخص به نقطه تحول در رشد خود نرسند. تاخیر در رشد کودک گاهی جزئی است که به مرور جبران می‌شود؛ ولی گاهی بسیار مهم است که باید مورد توجه قرار بگیرد. در ادامه مطالب مفیدی در ارتباط با روش تشخیص تاخیر در رشد کودک ارائه شده است. برای آشنایی با روند رشد کودک یک ساله کلیک کنید.
حیطه های مختلف تاخیر در رشد کودکان
تاخیر در رشد و تکامل کودکان ممکن است در حیطه‌های مختلفی از رشد او بروز کند که عمدتا شاخه‌های زیر را در برمی‌گیرد:
- تاخیر در رشد قابلیت‌های حرکتی مانند ایستادن یا در دست گرفتن اشیا
- تاخیر در مهارت‌های برقراری ارتباط مانند صحبت کردن
- تاخیر در شرکت در فعالیت های اجتماعی همچون بازی کردن با دیگر کودکان یا صحبت با آن ها
- تاخیر در یادگیری و انجام امور مربوط به خود مانند پوشیدن لباس ها یا در آوردن آن ها
نشانه های تاخیر در رشد کودکان
از علل تکاملی تاخیر در رشد کودک می‌توان به مواردی مانند عقب افتادن زمان شروع برداشتن اولین قدم‌ها توسط کودک، عدم توانایی نگهداری و کنترل آب موجود در دهان بعد از 18 ماهگی، ناهماهنگی و عدم تناسب حرکات کودک هنگام به کار بردن هر دو سمت بدن در انجام یک کار مشخص، عدم توانایی جویدن غذا به طور مناسب، دیر شدن زمان نشستن کودک، نداشتن نیروی کافی در دستان جهت نگهداری اشیا، نداشتن تعادل به هنگام راه رفتن یا ایستادن، افتادن بر زمین به طور مداوم، ضعف در حرکات بدنی مانند تکان دادن سر و یاد دستان و … . در صورت رویت نشانه‌های ذکر شده حتما مشاوره کودک دریافت نمایید.
اهمیت توجه به تاخیر در رشد کودکان
تاخیر در رشد ممکن است با تاثیر بر اندام‌ها و اعضای مختلف کودک باعث تغییر شکل بدنی او و بروز تفاوت‌هایی مشخص با کودکان سالم همچون جثه‌ای کوچک یا قدی کوتاه‌تر شود و یا بر قابلیت‌های ذهنی کودک اثر گذاشته و ظرفیت فکری و درونی او را تغییر دهند. کودکانی که دچار اوتیسم، اختلال در یادگیری یا معلولیت ذهنی هستند، بیشتر در معرض خطر بروز تغییر در رشد و تکامل هستند. چنین افرادی معمولا در مقایسه با کودکان هم سن خود، وجه تمایز قابل مشاهده‌ای نداشته و عمده آنها ظاهری همانند کودکان سالم دارند. با انجام روش‌های غربالگری تشخیصی، کمک گرفتن از مشاور و آموزش دادن مهارت‌های مورد نیاز به این کودکان، می‌توان علائم ناشی از اختلال رشد را تا حدود زیادی بهبود بخشید و از اثرات مخرب آن در دوران بزرگسالی پیشگیری کرد.
انواع اختلالات تاخیر در رشد کودکان
تاخیر در مراحل رشد و تکامل کودکان ممکن است از همان اوایل تولد و در دوران نوزادی هم قابل تشخیص باشند و یا در دوره نوپایی و کودکی خود را نشان دهند. به طور کلی عواملی که در بروز اختلالات در رشد کودک اثر دارند شامل عوامل محیطی و ژنتیکی هستند. با گسترش دانش پزشکی در زمینه بیماری‌های ارثی، امروزه می‌توان با مشاوره ژنتیک و انجام آزمایشاتی ساده، اختلالات ژنتیکی موجود در کودک را شناسایی کرده و از تولد نوزادانی با اختلالات در رشد و تکامل جلوگیری نمود. این تاخیرها اغلب با علائم و نشانه‌هایی همراه هستند که در زیر به آنها اشاره می کنیم.
اختلال در تکلم و زبان
این نوع تاخیر در رشد در میان کودکان نوپا شایع‌تر است و جز اختلالاتی است که بیشتر موارد تاخیر در رشد کودکان را به خود اختصاص می‌دهد. اختلال در توانایی‌های گفتاری و درک زبان در کودک هنگامی بروز می‌کنند که کودکان توانایی گرفتن اطلاعات از محیط، پردازش و بیان مناسب آنها را نداشته و این امر در آنان با تاخیر و کندی همراه است. بازه زمانی که در آن کودکان باید شروع به تکلم و به کارگیری زبان کنند در میان کودکان مختلف متفاوت بوده و با ناهماهنگی‌های بسیاری همراه است و در صورتی که این تاخیر تا چند ماه طول بکشد، جدی نبوده و والدین باید همچنان منتظر بروز رشد گفتاری و کلامی در کودک باشند.
در صورت مشاهده این گونه از اختلالات در کودک، والدین باید به احتمال وجود مشکلاتی در شنوایی مشکوک شوند که می‌توان با مراجعه به مشاور و پزشک این موضوع را مطرح کرده و با انجام یک تست ساده به آن پی برد. چنانچه کودک شما وارد سنین مدرسه شده اما هنوز از قابلیت‌های کلامی و گفتاری مطلوب برخوردار نیست، باید به اختلالاتی در تکامل یادگیری کودک همانند اوتیسم، کاهش توجه و بیش فعالی او مشکوک شد و هر چه سریع‌تر این مورد را با یک متخصص اطفال در میان گذاشت.
اختلال در توانایی های حرکتی
ممکن است کودکان به موقع شروع به راه رفتن نکنند و یا هنگام در دست گرفتن اسباب بازی‌ها و سایر وسایل دچار ضعف و ناتوانی باشند. در این صورت امکان وجود تاخیر در رشد حرکتی کودک وجود دارد که این اختلال در چهار دست و پا راه رفتن او هم مشخص می‌شود. پس از مطرح کردن این مشکل با دکتر متخصص، اگر اختلالات حرکتی موجود عمده باشند، فیزیوتراپی برای کودک انجام خواهد شد و در صورتی که اختلال حرکات ظریف کودک مختل شده باشند، با ارجاع خانواده به یک کاردرمان، اقدامات لازم جهت برطرف نمودن تاخیر ایجاد شده و کاهش علائم مربوط به آن انجام خواهد شد.
چنانچه مشاهده کردید کودک شما به سمت اشیا اطراف خود دست دراز نکرده و آنها را لمس نمی‌کند، غلت نمی‌زند، توانایی نشستن به طور مستقل را ندارد، هیچ تلاشی برای گرفتن وسایل در دست خود نمی‌کند و یا قادر به نگه داشتن آنها نیست، توانایی چهار دست و پا راه رفتن و ایستادن به طور مستقل را ندارد و در به راه افتادن با مشکلات و تاخیر رو به رو است، باید به اختلال توانایی حرکتی در رشد کودک مشکوک شویم. اختلال در مهارت‌های حرکتی و فعالیت‌های کودکان در اثر عوامل گوناگونی به وجود می‌آیند که شایع‌ترین آنها شامل موارد زیر می‌باشد:
- اختلال در عملکرد مغزی و یا فلج مغزی
- زایمان پیش از موعد
- صرع و تشنجات مکرر
- تاخیر در فرایندهای شناختی و تکاملی کودک
- وجود اختلالات بینایی
اختلال قابلیت‌های شناختی
این دسته از اختلالات معمولا به وجود مشکلاتی در توانایی‌های فکری و شناختی در کودک مربوط می‌شوند و در مواردی می‌توانند نشان از وجود یک ناتوانی ذهنی در کودک باشد. در صورتی که کودک در هر یک از حیطه‌های شناخت، درک یا عکس العمل‌های بازخوردی نسبت به حالات و رویدادهای مختلف پاسخ‌های طبیعی نشان نداده و با واکنش‌های متفاوت به آنها پاسخ می‌دهند، باید به مشکل در تکامل شناختی کودک شک کرد که در این حالت با بررسی حالات و نشانه‌های موجود در کودک، تشخیص‌هایی همچون بیش فعالی، مسمومیت با فلزات سنگین، اختلالات ارثی و ژنتیکی یا اوتیسم داده شوند.
در این گونه اختلالات باید هر چه سریع‌تر به مشاور و پزشک مراجعه کرده و تشخیص مناسب داده شود تا اقدامات درمانی و کنترلی جهت کاهش علائم و عواقب آسیب پذیر در کودک آغاز شوند. توجه نمایید گاهی تشخیص اختلالات توسط خانواده امکانپذیر نیست برای تشخیص قابلیت‌های شناختی کودک می‌توانید از یک مشاور متخصص در زمینه کودکان کمک بگیرید. برای آشنایی با نشانه های سلامت نوزاد کلیک کنید.
نشانه های بروز تاخیر در رشد شناختی
- کودک به طرز غیرمعمولی ساکت بوده و صداهای کمتری تولید می‌کند.
- وسایل اطراف خود را برای نشان دادن به دیگران بالا نگه نمی‌دارد.
- از روی کنجکاوی به اشیا دور و بر خود اشاره نمی‌کند.
- هنگام بازی کردن، اعمال تکراری از خود نشان می‌دهد.
- به افراد غریبه و سایرین علاقه‌ای نشان نداده و به آن ها توجه نمی‌کند.
- در برقراری تماس چشمی با دیگران مشکل دارد.
- نمی‌تواند به طور مداوم و به مدت طولانی به یک شخص نگاه کند.
- همیشه با چند اسباب بازی خاص بازی می‌کند.
- از کسی یا چیزی الگو نگرفته و تقلید نمی‌کند.
- هر اندازه که به افراد مختلف توجهی نشان نمی‌دهد، به اشیا گوناگون بسیار علاقه‌مند است.
- وقتی افراد خانواده یا سایرین نام او را صدا می‌زنند، عکس العملی از خود نشان نمی‌دهند.
- به فاصله کوتاهی پس از یادگیری فعالیت یا واژه ای جدید، آن را به آسانی فراموش می‌کند.
نکته : گاهی نشانه‌های فوق دلیلی بر تاخیر در رشد کودک نیست ولی در صورت مشاهده و تکرار موارد ذکر شده در رفتار کودکتان بهتر است قبل از هر کاری به مشاور با تجربه مراجعه نماید تا وجود یا عدم وجود تاخیر در رشد کودکتان توسط مشاور تشخیص داده شود و برای درمان آن اقدام شود.
برای دریافت مشاوره در زمینه کودک می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی کودک از طریق شماره 02191002360 با برترین متخصصان کلینیک تخصصی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول
کودک من در یک سالگی هنوز نمی تواند به خوبی چهار دست و پا برود و روی دو پای خود به طور مستقل بایستد. مشکل او چیست؟
اگر کودک به محیط اطراف خود توجهی نداشته و همیشه ساکت و آرام بوده و تمایلی به برقراری ارتباط با غریبه ها نشان نمی دهد، نشاندهنده چه اختلالی است؟
سلام وقت بخیر ممنون از سایت خوب و مقاله ی مفیدتون