طرحواره استحقاق و بزرگمنشی
طرحواره استحقاق همان‌طور که از نام آن پیداست به باوری گفته می‌شود که در آن فرد خود را باارزش‌تر و بهتر از دیگران می‌داند و به همین خاطر ممکن است در روابط خود چندان که باید به نیازها و خواسته‌های دیگران توجه نداشته باشد. طرحواره استحقاق نیز مانند سایر طرح‌واره‌های معیوب بر اساس تجربیات کودکی شکل می‌گیرد و کسانی که در کودکی بیش‌ازحد مورد توجه والدین و اطرافیان قرارگرفته‌اند احتمالا در آینده دچار این طرحواره خواهند شد. معمولاً اطرافیان افراد درگیر با طرحواره استحقاق بیش از خود فرد از رفتارهای وی آسیب می‌بینند و این می‌تواند باعث از بین رفتن روابط اجتماعی فرد شده و مشکلات بسیاری را از این طریق برای وی ایجاد کند. به همین خاطر در شرایطی که نشانه‌هایی از این باور را در خود یا هریک از اطرافیان‌تان مشاهده می‌کنید بهتر است برای درمان آن از یک روانشناس متخصص کمک بگیرید.
آشنایی با طرحواره ها
طرحوارهها به‌طورکلی باورهای زیربنایی هستند که از زمان کودکی و بر اساس تجربیات فرد شکل گرفته و تمامی رفتارهای وی را در آینده تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. به عبارتی می‌توان گفت هر یک از ما در دوران کودکی و بر اساس تجربیاتی که از ارتباط با اطرافیان‌مان به دست می‌آوریم باورهایی را در ذهن خود راجع به محیط اطراف و پیامد رفتارهایمان شکل می‌دهیم که تمامی رفتارهای ما در آینده را تحت تأثیر قرار می‌دهند. برای مثال هنگامی‌که فرد به این نتیجه می‌رسد که تنها در صورت بی‌توجهی به نیازها و خواسته‌های خود موردتوجه و محبت اطرافیان قرار می‌گیرد به‌تدریج سعی می‌کند تا خواسته‌های دیگران را بر خود مقدم بداند.
به باورهایی که این‌گونه در ذهن هر فرد شکل می‌گیرد طرحواره گفته می‌شود. اگرچه طرحوارهها می‌توانند مثبت و سازنده نیز باشند بااین‌حال تمرکز روانشناسان بیشتر بر افکار منفی است که باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی فرد می‌شوند. این طرح‌واره‌های منفی را در اصطلاح تله‌های روانی می‌نامند و با توجه به مشکلاتی که فعالیت آن‌ها می‌تواند در جریان زندگی و روابط اجتماعی فرد ایجاد کند بهتر است برای درمان آن‌ها از یک روانشناس متخصص کمک بگیرید. برای آشنایی با سایر روش‌های روان درمانی کلیک کنید.
طرحواره استحقاق و انواع آن
طرحواره استحقاق یکی از تله‌های ذهنی یا طرح‌واره‌های معیوبی است که شاید بتوان گفت بیش از خود فرد اطرافیان وی را درگیر خواهد کرد. کسانی که این طرحواره را دارند معمولاً تصور می‌کنند از دیگران برتر هستند و به همین خاطر اجازه دارند از آن‌ها بهره‌کشی کرده یا برای رسیدن به خواسته‌هایشان از اطرافیان سوءاستفاده کنند. به همین خاطر آن‌ها معمولاً از جانب اطرافیانشان طرد می‌شوند و این می‌تواند مشکلات بسیاری را برای آن‌ها ایجاد کند. به‌طورکلی سه نوع متفاوت از طرحواره استحقاق تاکنون شناسایی شده که به شرح زیر هستند.
استحقاق ناب
این افراد به معنای واقعی کلمه خود را برتر از دیگران می‌دانند. توجه‌های افراطی و بیش‌ازحد والدین و اطرافیان در دوران کودکی یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باعث شکل‌گیری این طرحواره می‌شود و سپس فرد بر اساس آنچه در محیط خانه مشاهده کرده انتظار دارد که سایر اعضای جامعه نیز با وی به همین شکل برخورد کنند.
استحقاق شکننده
استحقاق شکننده حالتی است که در بیماران دارای اختلال شخصیت خودشیفته دیده می‌شود. این افراد در اصل اعتمادبه‌نفس بسیار پایینی دارند و خود را ضعیف‌تر از دیگران می‌دانند و طرحواره استحقاق واکنشی است که در مقابل این تصور از خود نشان می‌دهند. به عبارتی آن‌ها برای فرار از اضطرابی که ضعیف‌تر بودن از دیگران برای‌شان ایجاد می‌کند این باور را در خود شکل می‌دهند که نسبت به دیگران برتر هستند.
استحقاق وابسته
این حالت ترکیبی از طرحواره استحقاق و وابستگی است. در این شرایط فرد خود را برای وابسته شدن به دیگران محق می‌داند. این افراد احساس می‌کنند این حق را دارند که به دیگران وابسته شده و تأمین نیازها و خواسته‌هایشان را بر عهده دیگران بگذارند.
نشانه های طرحواره استحقاق
اگرچه تشخیص وجود طرحواره استحقاق در یک فرد صرفاً بر عهده متخصص روانشناسی است و نمی‌توان بدون انجام مصاحبه‌های بالینی یا بررسی‌های لازم وجود چنین مشکلی را به فرد نسبت داد بااین‌حال برخی نشانه‌ها در رفتار فرد بیانگر این است که وی به‌احتمال‌زیاد درگیر این طرحواره شده است. ازجمله نشانه‌های طرحواره استحقاق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- افراد دارای طرحواره استحقاق به دلیل ارزشی که در ذهن برای خودشان قائل هستند معمولاً خود را شایسته دریافت امتیازات خاصی می‌دانند و ممکن است برای رسیدن به این خواسته‌ها دیگران را مورد سوءاستفاده قرار دهند.
- این افراد معمولاً از دیگران توقع دارند که آن‌ها را به‌عنوان شخصی برتر یا رئیس بپذیرند و از دستورات و خواسته‌های آن‌ها تبعیت کنند.
- افراد دارای طرحواره استحقاق به دلیل تمایلی که به اثبات برتری و توانایی‌های خود دارند معمولاً دچار رقابت با دیگران یا رفتارهای کمالگرایانه می‌شوند.
- توانایی درک احساسات دیگران و همدلی با آن‌ها در این افراد ضعیف است.
- روابط اجتماعی و عاطفی این افراد معمولاً بسیار شکننده است زیرا آن‌ها توجهی به احساسات دیگران ندارند و حتی برای رسیدن به خواسته‌ها و اهداف‌شان ممکن است دیگران را مورد بهره‌کشی قرار دهند.
دلایل شکل‌گیری طرحواره استحقاق
طرحواره استحقاق نیز درست مانند سایر طرح‌واره‌های ذهنی با توجه به تجربیات کودکی فرد شکل می‌گیرد. این تجربیات به دو شکل می‌تواند باعث بروز طرحواره استحقاق در فرد بشود. در درجه اول کسانی که در محیط خانه بیش‌ازحد موردتوجه قرار می‌گیرند، نه‌تنها به خاطر اشتباهاتشان سرزنش نمی‌شوند بلکه همواره مقصری به‌غیراز آن‌ها برای اتفاقات پیدا می‌شود، کودکانی که هرگز مسئولیتی در محیط خانه بر دوش ندارند و یا هر دلیل دیگری که توجه افراطی به‌راحتی و آسایش کودک باشد می‌تواند باعث شکل‌گیری طرحواره استحقاق در وی شود.
از طرف دیگر کودکانی که به هر دلیلی در تجربیات خود به این نتیجه می‌رسند که نسبت به دیگران ضعیف‌تر یا بی‌ارزش‌تر هستند نیز ممکن است به‌عنوان یک واکنش دفاعی طرحواره استحقاق را در خود پرورش دهند. به عبارتی این افراد نه به دلیل محبت و توجهی که از جانب دیگران دریافت می‌کنند بلکه برای فرار از اضطراب و ناراحتی که کمبودهایشان در این افراد شکل می‌دهد این باور را در خود ایجاد می‌کنند.
راه‌های درمان طرحواره استحقاق
طرحواره استحقاق معمولاً به این صورت نیست که فرد متوجه وجود این باور اشتباه در خود شود. بسیاری از کسانی که با این طرز فکر درگیرند برای درمان آن اقدامی نمی‌کنند زیرا آن‌ها خود را بدون مشکل می‌دانند و حتی اگر به مراکز درمانی مراجعه کنند معمولاً به دلایل مشکلات دیگری نظیر درگیری در روابط اجتماعی و یا خواسته دیگران از آن‌ها برای مراجعه است. به همین خاطر شاید بتوان گفت نقش اطرافیان فرد برای درمان این مسئله بسیار اهمیت دارد درنتیجه اگر در میان اطرافیان خود فردی را با این نشانه‌ها می‌شناسید بهتر است از او بخواهید برای درمان مراجعه کند و یا خودتان با کمک گرفتن از متخصصین روانشناسی راهکارهایی را برای نحوه برقراری ارتباط با وی آموزش ببینید.
به خاطر داشته باشید که از بین بردن این طرحواره هیچ درمان دارویی ندارد و فرد صرفاً می‌بایست با کمک گرفتن از متخصصین روانشناسی برای تغییر این باور در خود تلاش کند.
در اولین قدم برای تغییر طرحواره استحقاق روانشناس می‌بایست رابطه درمانی مناسبی با بیمار برقرار کند. زیرا این افراد به‌شدت نسبت به مبارزه با باورهایشان حساسیت دارند و بی‌توجهی به این موضوع حتی می‌تواند باعث پایان یافتن درمان باشد. پس‌ازاین متخصص تلاش می‌کند تا پیامدهای منفی را که باورهای اشتباه فرد برای وی ایجاد کرده به او نشان دهد و بیمار خود به این نتیجه برسد که تمامی این مشکلات ناشی از باور اشتباه برتری از دیگران است. هنگامی‌که بیمار به این نتیجه رسید درمانگر می‌تواند افکار سازگارانه تری را جایگزین کرده و همین‌طور در صورت نیاز رفتارهایی مثل نحوه صحیح برقراری رابطه با دیگران را به وی آموزش دهد.
برای دریافت مشاوره در زمینه درمان انواع اختلالات می‌توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو از طریق شماره 02191002360 تماس بگیرید.
سؤالات متداول
طرحواره استحقاق به معنای باور زیر بنایی است که باعث می‌شود فرد تصور کند نسبت به دیگران برتری دارد و به همین خاطر اطرافیان می‌بایست از وی تبعیت کنند و یا امتیازات خاصی را نسبت به دیگران برای خود قائل خواهد بود.
طرحواره استحقاق معمولاً به دلیل توجه بیش‌ازحد والدین به کودک ایجاد می‌شود. گاهی نیز این طرحواره به‌عنوان واکنشی در مقابل اعتمادبه‌نفس پایین و احساس نقص در فرد شکل می‌گیرد.
افراد دچار اختلال شخصیت خودشیفته از طرحواره استحقاق به‌عنوان واکنشی دفاعی در برابر کمبود اعتمادبه‌نفسشان استفاده می‌کنند. بااین‌حال همه افراد دارای طرحواره استحقاق فعال شخصیت خودشیفته ندارند و برخی از آن‌ها به‌واقع فکر می‌کنند از دیگران برتر هستند.
